Epoka - Oświecenie

W Europie oświecenie rozpoczyna się pod koniec XVII w. i trwało do końca następnego stulecia.

• Nadaje wysoką rangę epoce – nastąpiło w niej „Oświecenie” ludzkości.
• Nawiązuje do przenośnego znaczenia świata: światło poznania, rozpraszające mroki niewiedzy.

• Bajka
• Satyra
• Poemat heroikomiczny
• Poemat opisowy

Bajka – jest to krótki utwór literacki zawierający morał – pouczenie. Często ma charakter żartobliwy. Bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta, zjawiska, które uosabiają cechy ludzkie (uczucia, mówienie, jakieś poglądy na dany temat). Morał bajki może się znajdować na początku, ale i także na końcu.

Satyra – gatunek literacki lub publicystyczny łączący w sobie epikę, lirykę i dramat. Wywodzący się ze starożytności, ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, obyczaje, politykę, grupy lub stosunki społeczne.

Poemat heroikomiczny – jest to utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny.

Poemat opisowy – jest to utwór wierszowany, którego podstawową formą jest opis. Przedmiotem opisu jest przyroda, krajobraz, przedmioty kulturowe, zajęcia ludzi. Opisowi towarzyszy ton dydaktyczny, nierzadko w takim poemacie obecna jest refleksja filozoficzna.

• Dydaktyzm – wytykanie wad, pochwała edukacji i reform.
• Klasycyzm – jasne reguły, tradycja antyczna, ład i harmonia oraz prostota.

• Człowiek czuły – pragnie kontaktu z innymi – przyjaźń, rodzina – nastawiony na szersze więzi, melancholijny, wrażliwy, a nawet przewrażliwiony.
• Człowiek oświecony – oczytany, wolny od przesądów, kieruje się rozumem, towarzyski, mający nienaganne maniery, obywatel – patriota, reformator.

• Libertyn – kpi z wszelkich norm moralnych, obyczajowych, religijnych.
• Pisarz Oświecony – wykształcony, zaangażowany społecznie i politycznie, irytują go zabobony.

• Cogito ergo sum – myślę, więc jestem – rozum stanowi nieomylne źródło poznania.
• Tabula rasa – czysta karta – człowiek rodzi się niewinny i otwarty na edukację.

Racjonalizm – podstawowe narzędzie poznania świata to rozum, który miał pomagać w zwalczaniu przesądów, weryfikowaniu autorytetów oraz w ocenianiu działań człowieka.

• Izaak Newton – genialny matematyk, fizyk i astronom, twórca trzech zasad dynamiki i prawa powszechnego ciążenia, grawitacji. Na podstawie tych praw wyjaśnił m.in. odkrycia Keplera. Wyjaśnił pływy i odpływy, miał osiągnięcia w teorii optyki.
• Linneusz – szwedzki lekarz i botanik.
• Buffon – największy zarządca ogrodu botanicznego, zwolennik teorii stałości gatunków.
• Leonard Euler – największy matematyk XVII w. Jego ojciec był wiejskim pastorem, który zapewnił synowi gruntowne wykształcenie. Autor około 500 prac. Świetny popularyzator wiedzy matematyczno – przyrodniczej.

• John Locke – stworzył podstawy empiryzmu, twierdził, iż umysł ludzki jest jak czysta karta papieru (tabula rasa), bez żadnych pojęć wrodzonych. Dopiero w kontakcie ze światem zewnętrznym, dzięki doświadczeniu i rozumowi, karta ta jest zapisywana.
• Immanuel Kant – autor m.in. dzieła „Krytyka czystego rozumu”, uważał, że obiektywny świat poza ludzkim umysłem nie istnieje, to ludzki rozum go konstruuje. Głosił ponadto, iż wola człowieka jest podstawą moralności.
• Jean Jacques Rousseau – odrzucił teorię postępu, gdyż jego zdaniem rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej człowieka.
• Gottfried Wilhelm Leibniz – według niego Bóg stworzył świat najlepszy z możliwych, a istniejące zło jest koniecznym warunkiem ludzkiej wolności.