ŚCIĄGA Z LEKTURY

Autor dzieła: Albert Camus
Epoka literacka: Współczesność
Rodzaj literacki: Epika
Gatunek literacki: Powieść - parabola
Data pierwszego wydania: 1947 rok
Czas akcji: Lata 40, dziesięć miesięcy od kwietnia do lutego następnego roku
Miejsce akcji: Oran
Bohaterowie: Dr. Rieux, Rambert, Tarrou, ks. Paneloux, Grand, Cottard, Castel
Zagadnienia: Dżuma - powieść egzystencjalna, Dżuma - powieść - parabola, Dr. Rieux - charakterystyka bohatera, różne postawy wobec zła
Motyw: Choroby, cierpienia, ludzkiej solidarności, pracy, apokalipsy, przemiany, rodziny, śmierci, wolności, wiary, samotności, buntu, zła

Opracowanie „Dżuma”

1. Geneza utworu

Utwór powstał w roku 1947, polskie wydanie miało miejsce w roku 1957.

2. Znaczenie utworu

„Dżuma” jest powieścią warto istotą dla literatury i filozofii XX wieku. Stawia ona pytanie o istotę zła w świecie i człowieku, a także porusza zagadnienia dotyczące postawy, jaką należy przyjąć w starciu ze złem i z absurdalnym, pozbawionym sensu istnienia.

3. Gatunek literacki

Powieść – parabola, utrzymana w stylu kroniki

4. Cechy gatunku widoczne w utworze

„Dżuma” to utwór epicki, wielowątkowy. Jego paraboliczny (alegoryczny) charakter tworzą liczne możliwości interpretacji tytułu: może się za nim kryć dowolna sytuacja ekstremalna (wojna, więzienie, getto, obóz koncentracyjny, system totalitarny, czy wreszcie po prostu zło). Utwór ma formę kroniki, będącej chronologicznym zapisem zdarzeń rozgrywających się w czasie epidemii w Oranie. Jej autorem jest Bernard Rieux.

5. Czas i miejsce akcji

Od 16 kwietnia 194… roku do lutego następnego roku (dokładnie rok nie jest wskazany), algierskie miasto Oran (Algieria należała wówczas do Francji).

6. Bohaterowie

Bernard Rieux - 35-letni lekarz, główny bohater utworu, w zakończeniu okazuje się także jego narratorem. Zawód lekarza Traktuje jako powołanie, coś co należało wypełnić. Nie wierzy w Boga. Mówi, że gdybym wierzył, jemu pozostawiłby leczenie chorych. To on pierwszy rozpoznaje początkowe oznaki epidemii. Bardzo ofiarnie walczy z chorobą. Gdy bramę z miasta została moją otwarte, wszyscy cieszą się z wygaśnięcia dżumy, ale Rieux dostaje telegram z sanatorium informujący o śmierci żony. Zmęczony wielomiesięczną walką, pisze w swojej kronice o powinności ludzi, którzy nie mogą być świętymi i nie chcą się zgodzić na zarazy, starają się jednak by z lekarzami.
Jean Tarrou - przyjaciel i współpracownik doktora Rieux. Przybył do Oranu na kilka tygodni przed wybuchem epidemii. W prowadzonym przez siebie dzienniku notuje obserwowane wydarzenia. Tarrou był synem prokuratora generalnego. Uciekł z domu, bo nie mógł pogodzić się z faktem, że jego ojciec skazuje ludzi na śmierć, a także uczestniczy w egzekucjach. Uważał, że obowiązkiem człowieka jest walka ze śmiercią, dlatego od razu zaangażował się do pracy w oddziałach sanitarnych, zajmujących się przewożeniem i izolowanym chorych. Uważał, że istotne jest przyjęcia odpowiedzialności za swoje czyny. Zmarł tuż przed ogłoszeniem końca epidemii.
Raymond Rambert - dziennikarz, który przybył z Paryża do Oranu w celu napisania reportażu o warunkach życia Arabów. Tu zaskoczył go wybuch epidemii. Początkowo Rambert podejmował wysiłki, by wydostać się z zamkniętego miasta i wrócić do kobiety, którą zostawił w Paryżu. Jednak zmienia zdanie, zostaje w Oranie i pomaga w walce z dżumą, przyłączając się do pracy oddziałów sanitarnych. Swoją decyzję uzasadnia słowami: „... może być wstyd, że człowiek jest sam tylko szczęśliwy.” Po otwarciu bram miasta spotyka się z ukochaną, która przyjechała do niego z Paryża.
Joseph Grand - skromny urzędnik, przeżywający osobistą tragedię, odkąd opuściła go ukochana żona. W czasie epidemii pracował w oddziałach sanitarnych. Taka postawa wobec choroby była według niego oczywista: „mamy dżumę, trzeba się bronić, to jasne. Ach, gdyby wszystko było takie proste”.
Paneloux - jezuita, kaznodzieja. Początkowo stoi na stanowisku, iż choroba jest karą za grzechy mieszkańców Oranu. Momentem przełomowym, powodującym zmianę jego punktu widzenia, staje się obraz w agonii małego chłopca. Paneloux wstępuje do formacji sanitarnych, by czynnie przeciwstawić się dżumie. Umiera pod koniec trwania epidemii.
Cottard - sąsiad Granda, tajemnicza postać. To jeden spośród bohaterów, który jest zadowolony z wybuchu epidemii. Stwarza mu ona możliwość ukrycia się przed policją, która ściąga go za jakieś podejrzane interesy. Teraz nikt cię nie interesuje. Kiedy zostanie ogłoszony koniec epidemii, Cottard zaczyna strzelać z okna swojego mieszkania do wiwatujących tłumów. Aresztuje go policja.

7. Charakterystyczne motywy i cytaty

W utworze występują motywy: zła, śmierci, cierpienia, choroby, lekarza, rodzinny, miasta, przemiany bohatera, wolności, samotności, wiary, egzystencjalizmu, walki oraz świętego.

Być świętym bez Boga - słowa Jaena Tarrou, wypowiedziane w czasie rozmowy z doktorem Rieux. Młody człowiek mówi, że jego życiowym celem jest stawanie w każdej sytuacji po stronie ofiar, przeciwstawianie się śmierci. Ponieważ jest niewierzący, chcę do tego celu zmierzać bez opierania się na Boga, a także be nadziei na wieczną nagrodę.
Zadżumieni - określenie Jaena Tarrou, którym określa on drzemiące w człowieku zło. W tym kontekście bohater mówi o konieczności nieustannego czuwania nad sobą, by nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka i żeby go nie zakazić.
Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika - tę prawdę wygłasza doktor Rieux pod koniec epidemii. Całkowite pokonanie mikroba nie jest możliwe, tak jak niemożliwe jest wyeliminowanie zła ze świata i ludzkiego życia. Ta prawda nie zwalnia jednak człowieka z obowiązku walki z wszelkimi jego przejawami.
W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę - zdaniem doktora Rieux, tę właśnie prawdę o ludziach można poznać wtedy, gdy zaraza trwa, a więc sytuacji ekstremalnej, w sytuacji zagrożenia. Sytuacja owa odsłania to, co dobre i szlachetne w człowieku, dlaczego warto jest walczyć.

8. Problematyka i główne przesłanie

Dołączone do powieści motto, pochodzące z „Dziennika roku zarazy” Daniela Defoe (Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje.) od razu wyjaśnia, że historii o dżumie w Oranie nie można interpretować dosłownie. Owo zanegowanie dosłowności ma miejsce również w pierwszym zdaniu utworu, w którym czytamy, iż jego akcja rozgrywa się w 194… roku, a więc nie wiadomo dokładnie, w którym. Nie wiadomo, bo nie jest to najistotniejsze. „Dżuma” jest bowiem powieścią – parabolą, to znaczy taką, w której pod warstwą odpowiedzialnej fabuły ukryty jest głębszy, istotniejszy sens. Ten sens ma charakter filozoficzny, egzystencjalny i ukazuje sytuację człowieka w święcie, w którym obecnie są różne rodzaje zagrożeń i zła.

Obraz zamkniętego miasta nasuwa cały szereg skojarzeń. Sytuacja stałego zagrożenia życia (ekstremalna), wszechobecność śmierci, masowe pogrzeby ofiar, zamknięcie i izolacja od świata zewnętrznego, strzelanie do uciekających, trudności w zaopatrzeniu - to nie tylko charakterystyczne cechy życia w dotknięty epidemią Oranie, ale także obraz jakiegoś kataklizmu, wojny, więzienia, getta czy obrazu koncentracyjnego. To może być także obraz życia w państwie totalitarnym, tym bardziej że lata czterdzieste (194...) ubiegłego wieku były czasem panowania w Europie dwóch wielkich totalitaryzmów, a Camus był ich przeciwnikiem.
Jednak najgłębsza inne istotniejsze rozumienie alegorycznego charakteru przesłania utworu odnosi się do zjawiska zła istniejącego w świecie. Wszak to właśnie ono jest tym, co nigdy nie umiera i nie znika, jak mówi doktor Rieux o bakcylu Dżumy. Zła ze świata i z ludzkiego życia wyeliminować się nie da człowiekowi, pozostaje jedynie świadomość owego zagrożenia oraz obowiązek czujności. Należy, jak mówi Tarrou, stać po stronie ofiar, w miarę możliwości być „lekarzem”.
Camus w „Dżumie” przedstawia różne rodzaje ludzkich postaw wobec zagrożenia. Większość społeczeństwa Oranu wykazuje postawę charakteryzującą się jedynie lękiem o siebie i swoją rodzinę. Zamykają się oni w domach, czy też przeciwnie - spotykają w kawiarniach, usiłując myśleć, iż zagrożenie ich nie dotyczy. Na tym tle widzimy jednak postawy ludzi, którzy w taki czy inny sposób postanowili zrobić to, co Grandowi wydawało się proste i oczywiste - podjąć walkę z dżumą. Są to niewątpliwie postawy heroiczne - określić je można nawet mianem syzyfowego tragizmu.
Takim Syzyfem jest z pewnością sam Rieux, kiedy zdaję sobie sprawę z beznadziejności walki z dżumą, a mimo to nie odmawia wizyty u żadnego chorego, dodatkowo narażając własne zdrowie i życie. W ten bowiem sposób pojmuje on powołanie lekarza. Z ludzkiego punktu widzenia jego postawa nie zostaje nagrodzona - żona doktora umiera w sanatorium na kilka dni przed otwarciem bram. Również heroiczna postawa Jeana Tarrou, niestrudzonego bojownika o życie człowieka, nie przynosi mu zasłużonej chwały, ale śmierć.
Godne uwagi są kreacje bohaterów, którzy ewoluują w toku akcji. Są to Rambert oraz ojciec Paneloux. Obu dżuma i cierpienie ludzi nauczyło pokory, a także poczucia przynależności do wspólnoty, choćby początkowo się z nią nie identyfikowali, jak francuski dziennikarz. Ksiądz natomiast pojął, iż ludzkiego, niezawinionego cierpienia nie da się wytłumaczyć - ono musi pozostać tajemnicą Boga albo okrutnego świata. Wobec tego absurdalnego świata bohaterowie „Dżumy” przyjmują postawę buntu. W starciu ze złem o szczęście człowieka tylko taka postawa jest możliwa do zaakceptowania. Życie, według niego, było pełne trudu, by je przeżyć. Aby istnieć, człowiek musi się buntować.
Wśród głównych bohaterów zauważyć należy także Cottarda, którego postawa uosabia to, co w człowieku najniższe, podłe i tchórzliwe. Cottard w sytuacji nieszczęścia, zagrożenia i chaosu myśli tylko o sobie, wykorzystuje tę sytuację do własnych, niskich celów. Dla ratowania własnej skóry gotów jest poświęcać życie innych ludzi.
Sytuacja ekstremalna jest sprawdzianem ludzkiej natury, miarą jego istotnej wartości. W takiej sytuacji na jaw wychodzi najgłębsza prawda o człowieku, prawda, której być może on sam nawet nie podejrzewał. I chociaż wizja świata, w którym istnieje i będzie istniało zło, jest wizją pesymistyczną, to człowiekowi w takim świecie przystoi, według Camusa, obrać tylko jedną drogę - drogę buntu i czynnej walki ze złem, z pełną świadomością przegranej. Ale tylko takie życie, życie bez zgodny na zło, ma sens i jest godne człowieka.

9. Budowa utworu, język, styl, środki artystyczne

Powieść napisana jest stylem kronikarskim, relacjonującym wydarzenia w porządku chronologicznym. Mimo iż jej narratorem jest doktor Rieux, konsekwentnie do samego końca utrzymana została forma 3 osoby liczby pojedynczej, w której mówi on o sobie, czy też forma bezosobowa, gdy relacjonuje działanie władz lub służb sanitarnych. Narracja pozbawiona jest emocji, są one widoczne jedynie w wypowiedziach bohaterów w najbardziej dramatycznych momentach fabuły. Autor uzyskuje w ten sposób maksymalne zobiektywizowanie opisanych zdarzeń. W zakończeniu pojawia się istotna metafora opisująca bakcyla dżumy.

10. Konteksty i nawiązania

Najistotniejszym kontekstem, który należy wziąć pod uwagę przy interpretacji „Dżumy”, jest kontekst filozoficzny.
Powieść porusza problemy egzystencjalne.
Autor rozpatrywał problem ludzkiego istnienia w absurdalnym świecie. Właśnie owo postrzeganie świata jako rzeczywistości absurdalnej zbliża Camusa do egzystencjalistów. W odróżnieniu jednak do Jean Paula Sartre’a owo doświadczenie życia w świecie nonsensy nie budzi w autorze „Dżumy” „mdłości”, jak zatytułował swe pierwsze dzieło wspomniany filozof, ale bunt.
Także doktor Tomasz Judym z „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego prezentuje postawę syzyfowego tragizmu. Jego celem, z którego nieosiągalności zdaje sobie sprawę, jest zlikwidowanie nędzy wśród najuboższych. Celowi temu Judym poświęca całe swe życie, a także osobiste szczęście.
Postawę walki o ludzkie życie przeciwko siłom wyższym przejmuje także Marek Edelman w wywiadzie udzielonym Hannie Krall, zatytułowanym „Zdążyć przed Panem Bogiem”.
Wymowę „Dżumy” można odnieść także do literatury obozowej, opisującej różnorodne postawy człowieka w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, czy też w sowieckich łagrach. Istniejący tam system, wrogi ludzkiemu życiu i godności, stanowi wyrazisty przykład sytuacji ekstremalnej, w której tak trudno o zachowanie człowieczeństwa.
Biblijna Księga Hioba, podobnie jak ksiądz Paneloux, stawia niemożliwe do ostatecznego rozstrzygnięcia pytania o sens cierpienia.

ŚCIĄGA Z LEKTURY

Opracowanie „Dżuma”

1. Geneza utworu

2. Znaczenie utworu

3. Gatunek literacki

4. Cechy gatunku widoczne w utworze

5. Czas i miejsce akcji

6. Bohaterowie

7. Charakterystyczne motywy i cytaty

8. Problematyka i główne przesłanie

9. Budowa utworu, język, styl, środki artystyczne

10. Konteksty i nawiązania

Odbierz kupon rabatowy! -20% na wszystkie płatne opracowania!

JPmatura sp. z o.o.

Darmowa wiedza

Twoje konto

Ważne informacje

Podobają Ci się podobne treści?

Kupon rabatowy -20%

JPMATURA-20