Opracowanie "Pan Tadeusz"

Idealizacja ojczyzny- Poeta w utworze kreuje świat idylliczny, Soplicowo czyni “centrum polszczyzny”. Składa się na tę wizję umiejscowienie dworu na wzgórzu, nad płynącym strumieniem, wśród białych drzew (brzóz). Miejsce to zostaje uwznioślone, wyidealizowane, przedstawione jako święte (sakralizacja: “Kraj lat dziecinnych, on zawsze zostanie/święty i czysty jak pierwsze kochanie). W sieni na ścianach wiszą nie portrety przodków, ale bohaterów narodowych (Kościuszki, Rejtana), zegar wygrywa melodie “Mazurka Dąbrowskiego”. Wszystko to jest dowodem patriotyzmu mieszkańców. Taka idylliczna wizja ojczyzny adresowana była do skróconego środowiska Polaków na emigracji i miała na celu rozbudzenie w ich sercach tęsknota za krajem oraz gotowość oddania życia za jego wolność.

Kult szlacheckiej tradycji. Podkreśleniu wagi staropolskiej tradycji służy wielokrotne używanie przymiotnika “ostatni” w utworze (jest to przymiotnik występujący w nim najczęściej) możemy przeczytać o “ostatnim zajeździe”, “ostatnim z Horeszków”, “ostatnim woźnym trybunału” oraz “ostatnim, co tak Poloneza wodził”. W ten sposób podkreślone zostały odchodzenie w przeszłość dawnej, sarmackiej Polski wracaj obyczajowość. Tworzy to nastrój nostalgii, ale inaczej na nadejście nowego pokolenia, a wraz z nim nowych, lepszych dla Polski czasów.

Obraz szlachty w “Panu Tadeuszu”. Nie jest on wyidealizowany, ale przedstawione w sposób realistyczny. Mickiewicz nie stroni od uwydatnienia polskich wad narodowych, takich jak pijaństwo, warcholstwo, brak poszanowania prawa, pieniactwo, głupota. Zostają te wady jednak nieco złagodzone przez obecnych utworze liryzm i humor, a przede wszystkim przez optymistyczny rozwiązanie i zakończenie wszystkich wątków, wyrażające nadzieję na możliwość zrozumienia i naprawy błędów przez społeczeństwo polskie, tak jak miało to miejsce w przypadku Jacka Soplicy, którego kreacja jest swoistą syntezą polskich lasów.

Ucztowanie w “Panu Tadeuszu”. Czynnością najczęściej opisywane przez Mickiewicza jest jedzenie. Pełni ono funkcją łączącą mieszkańców dworu, stwarza także okazję kultywowania tradycji, pielęgnowania dobrych obyczajów. Scena opisująca deser w Wojskiego wymiar symboliczny. Jego zjedzenie przez gości to “zjedzenie ojczyzny”, którą deser wyobraża. Motyw ten nawiązuje do obrzędu teofagii- spożywania ciała bóstwa (również podczas Eucharystii), co symbolizuje zjednoczenie z tym bóstwem. “Bóstwem”, wartością najwyższa jest dla mieszkańców Soplicowa, tak jak dla romantyków, jest ojczyzna.

Rola motywów muzycznych w utworze. W “Panu Tadeuszu” opisane są trzy wielkie koncerty: koncert Wojskiego na rogu (Ks. IV), koncert przedwieczornej (Ks. VIII) oraz koncert Jankiela (Ks. XII). Dodatkowo ważną, symboliczną funkcję pełni motyw “Mazurka Dąbrowskiego”.

“Koncert Wojskiego”- mistrzowska sztuka Wojskiego w sposób cudowny oddaje odgłosy polowania, sławiąc jedno z najstarszych zajęć ludzkości, podkreślając nierozerwalny związek człowieka z naturą. Jego odegranie daje sygnał zakończenia łowów.

“Koncert Przedwieczorny”- jego mi to twórczy charakter tworzy opis miłosnej rozmowy kochanków- Nieba i Ziemi. Natura przemawia do słuchającego ją człowieka, człowiek wkracza w obręb natury, staje się, czuję się jej nieodłączną częścią.

„Koncert nad Koncertami”– motywy muzyczne rozpoznawalne w koncercie Jankiela to: “Polonez Trzeciego Maja”- symbol dawnej Polski, wspomnienie czasów jej świetności, umiejętności wzniesienia się Polaków ponad własne korzyści, działania dla dobra ojczyzny.

“Idzie żołnierz borem, lasem…”- pieśń żołnierska, opisująca tułacze losy Bojowników o odzyskaniu niepodległości.

“Mazurek Dąbrowskiego”- wyraz napoleońskiego mitu przyszłości, swoista klamra kompozycyjna całego utworu. Pierwszy raz jego melodia brzmi w Księdze I, gdy Tadeusz uruchamia zegar kurantowy. Drugi raz motyw ten pojawia się w księdze IV przy okazji opisu pobytu Księdza Robaka w karczmie, kiedy zebrana szlachta śpiewa tę pieśń, aż wreszcie pieśń ta brzmi na zakończenie koncertu Jankiela jako wielki hymn pochwalny na cześć całego narodu, który nie chce się pogodzić z niewolą.

W koncercie Jankiela pojawią się ponadto dźwięki muzyczne niebędące konkretnymi melodiami, ilustrujące takie wydarzenia w historii Polski, jak haniebna konfederacja targowicka z 1792 roku, czy rzez warszawskiej Pragi, dokonana przez Moskali w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1792roku.

Kreacja bohaterów jest w podporządkowana w wymowie ideowej tekstu. Mimo że główną postacią epopei, bardziej interesującą niż postać Tadeusza, jest Jacek Soplica- nie mógł on zostać bohaterem tytułowym. Jacek to typ bohatera byronicznego, tajemniczego, ukrywającego w swej przeszłości popełnioną zbrodnię. Wraz z przemianą duchową zmienia imię (Jacek- Robak, tak jak w “Dziadach” cz. III: Gustaw- Konrad, a później w “Potopie” Sienkiewicza: Kmicic- Babinicz). Jako Robak posiada także cechy bohatera romantycznego nowego typu. Nie jest to już samotnie działający buntownik, zdaje on sobie sprawę z konieczności współdziałania ze społeczeństwem, jest realistą. Nie czuję też i nie demonstruje swojej wyższości nad otoczeniem, wprost przeciwnie- jest pokorny. Taka kreacja bohatera miała być dla Polaków wzorem, przykładem postawy, którą teraz powinni przyjąć, jeśli chcą myśleć o podźwignięciu się z niewoli. Tadeusz natomiast jest bohaterem tytułowym. To on wraz z żoną na symboliczny początek nowemu pokoleniu, mającemu w przyszłości wywalczyć niepodległość Polski. Jego partnerka życiowa nie mogła być, oczywiście, Telimena, nawet nie ze względu na swój wiek czy niedostatki urody. Mogła nią zostać jedynie dziewczyna prosta, żyjąca w bliskości z naturą, co czyni ją czystą moralnie, a przede wszystkim wiernym tradycji swojego kraju, nie kosmopolitka, jak Telimena.

Funkcja opisów przyrody w “Panu Tadeuszu”. Podstawową funkcją opisów przyrody w zamieszczonych w utworze i idealizacja ojczyzny. Z pierwszym z nich spotykamy się już w “Inwokacji”, gdzie pojawia się obraz kraju, który jawi się oczom, a raczej wyobraźni stęsknione go emigranta jako niezwykły. “Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem”. Są to słowa określające kolory metali szlachetnych, a więc niezwykle cennych. W takich kategoriach jawi się też podmiotowi lirycznemu piękno ojczystego kraju. Motyw ten spotykany również w księdze III, gdzie staje się on przedmiotem sporu między Tadeuszem a Hrabią. Ten ostatni sławi błękit włoskiego nieba, które Tadeusz ocenia jako nudę, i przeciwieństwa mu fascynujące grę o różnobarwnych chmur zdobiących niebo litewskie. Spór ten komentuje Telimena, mówiąc o “chorobie Sopliców”, w którym “oprócz Ojczyzny nic się nie podoba”. Tylko pozornie brzmi ta uwaga jako przygana; w istocie jest dyskretnym, odnarratorskim podkreśleniem patriotyzmu mieszkańców Soplicowa, przejawiającego się również umiłowaniem ojczystego krajobrazu.

Kolejny fragment podkreślający piękno przyrody, a także jej znaczenie dla życia człowieka, znajdujemy na początku księgi VIII („Zajazd”) w opisie „koncertu wieczornego”. Koncert ten „gra” natura dla człowieka. Obraz wsłuchanych w odgłosy wydawane przez niebo (owady) i ziemię (żaby) ludzi uwydatnia nierozerwalny związek człowieka z naturą, jego od niej zależność, podkreśla jedność, którą stanowią.

Współzależność przyrody i ludzkich losów widoczna jest również po bitwie z Moskalami. Mająca miejsce gwałtowna burza, która niszczy drogi, zrywa mosty, uniemożliwiając w ten sposób rozejście się po okolicy wieści o tym, co się stało, na swój sposób pomaga człowiekowi „współdziałania” z nim.

Wreszcie w księdze XI („Rok 1812”), zaczynającej się od słów: „O roku ów! Kto ciebie widział w naszym kraju!”, ukazał Mickiewicz obraz natury przeczuwającej wraz z człowiekiem niepokój i wagę nadchodzących wydarzeń. Cała przyroda (bydło, ptaki, niebo, ziemia) trwożnie oczekuje tego, co ma się wydarzyć. W ten sposób oddał poeta ważny dla Polaków czas wyprawy Napoleona na Moskwę, która miała przynieść upragnioną niepodległość. Krajobraz litewski staje się tłem dla ważnych wydarzeń, nastrój panujący w przyrodzie oddziałuje na nastrój ludzi, i odwrotnie: emocje przeżywane przez bohaterów odzwierciedlone są w opisach natury, ukazujących jej barwy, kształty, ruchy, głosy, wydawane przez nią szmery i zapachy.

Mickiewicz często posługuje się personifikacją w opisach przyrody. Zabieg ten tworzy wrażenie, iż ona żyje (marchew ma warkocze, bób- oczy, kapusta- sędziwe łysiny).

Wszystkie te, bardzo sugestywne, „mieniące się” przed oczami czytelnika barwy, stosowane w opisach przyrody, sprawiają, iż mówi się o ich „malarskości”. Opisy wschodu i zachodu słońca, różnorodnych chmur, całej przyrody ojczystej stanowią arcydzieło literatury polskiej.